24 Saat Çalışma 48 Saat Dinlenme Şeklinde Çalışma Sisteminin İşletmelere Yansıması Muhtemel Riskleri

1. Konunun 4857 sayılı İş Kanunu yönü ile değerlendirilmesi;

4857 Sayılı İş Kanunu / Madde 63

Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır………

Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz.

4857 Sayılı İş Kanunu / Madde 41

Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile, bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.

Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

4857 Sayılı İş Kanunu / Madde 69

Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.

Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması, yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir.

İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. (Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak, turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli ve 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.

2. Konunun Yargı İçtihatları yönü ile değerlendirilmesi:

Yargıtay 9.Hukuk Dairesi 2017/10355 E., 2018/4649 K., 01/03/2018 Tarihli Kararı ile Yargıtay 9.Hukuk Dairesi 2015/18840 E., 2016/8610 K., 06/04/2016 Tarihli Kararı ile atıfta bulunulan ilke kararlarında; “24 saatlik çalışma esasında uyku ihtiyacı gideriliyorsa en fazla 14 saat, uyku ihtiyacı giderilemiyorsa en fazla 20 saat çalışma süresi olarak kabul edilmelidir. Çalışma şeklinin 24 saat mesai 48 saat dinlenme şeklinde olduğu durumlarda; işçinin aylık periyotta birinci hafta 3 gün, ikinci ve üçüncü hafta 2 gün, dördüncü hafta ise 3 gün çalıştığının kabulü gerecektir. Çalışılan bu gün sayıları üzerinden, uyku durumuna göre kabul edilecek çalışma saatinden kanunun öngördüğü en fazla çalışma saati olan 11 saatin çıkarılmasıyla bulunacak sürelerde kişinin fazla mesai yaptığı kabul edilecektir.” Denilmektedir.

Yargıtay 9.Hukuk Dairesi’nin  2017/21853 Esas ve 2017/10287 Kararında, “…Davacının gümrüksüz satış mağazasında satış görevlisi olarak 24 saat dinlenme 24 saat çalışma şeklinde görev yaptığı anlaşılmaktadır. Mahkemece davacının 24 saatlik çalışmasından 10 saat ara dinlenme mahsup edilerek sonuca gidilmiş ise de bu hesap tarzı hatalıdır.

Mahkemenin kabul ettiği 10 saatlik ara dinlenme süresi, radyolink gibi nöbet tutulan yerlere yönelik bir uygulamadır. Radyolink gibi nöbet tutulan ve uyuma imkânı bulunan işlerde çalışanlar açısından 24 saatte 10 saat ara dinlenme düşülerek sonuca gidilmektedir.

Somut uyuşmazlıkta, davacının görev yaptığı gümrüksüz satış mağazasında uyuma imkânı olup olmadığı saptanmadan 24 saatten 10 saat ara dinlenmesi düşülmesi hatalıdır. Mahkemece yapılacak araştırma sonucunda, işçinin uyuma imkânı var ise 10 saat ara dinlenme, uyuma imkânı yok ise 4 saat ara dinlenme düşülerek sonuca gidilmelidir…” Denilmektedir.

Görüleceği üzere Yargıtay’a göre bir işçinin 24 saat kesintisiz çalışamayacağı kabul edilmektedir. Ne kadar süre ile çalışmış sayılacağına ise işçinin işyerinde uyuma imkanı olup olmadığına göre değerlendirmektedir. Buna göre;

  • İşçinin uyuma imkânı var ise çalışması 14 saat,
  • İşçinin uyuma imkânı yok ise çalışması 20 saat kabul edilmektedir.

Yukarıdaki örnek kararlar çerçevesinde konu değerlendirildiğinde;

a-) Uyku ihtiyacının giderildiği 24 saat mesai 48 saat dinlenme usulü çalışmada:

1.Hafta   3 gün çalışma     3 x (14-11 = 3 saat) = 9 saat fazla mesai/serbest zaman

2.Hafta   2 gün çalışma     2 x (14-11 = 3 saat) = 6 saat fazla mesai/serbest zaman

3.Hafta   2 gün çalışma     2 x (14-11 = 3 saat) = 6 saat fazla mesai/serbest zaman

4.Hafta   3 gün çalışma     3 x (14-11 = 3 saat) = 9 saat fazla mesai/serbest zaman

b-) Uyku ihtiyacının giderilmediği 24 saat mesai 48 saat dinlenme usulü çalışma için:

1.Hafta   3 gün çalışma    3 x (20-11 = 9 saat) = 27 saat fazla mesai/serbest zaman

2.Hafta   2 gün çalışma    2 x (20-11 = 9 saat) = 18 saat fazla mesai/serbest zaman

3.Hafta   2 gün çalışma    2 x (20-11 = 9 saat) = 18 saat fazla mesai/serbest zaman

4.Hafta   3 gün çalışma    3 x (20-11 = 9 saat) = 27 saat fazla mesai/serbest zaman

Yukarıdaki açıklamalar ışığında; 24 saat çalışma 48 saat dinlenme şeklinde çalışma sisteminde çalışanın hak edeceği fazla mesai/serbest zaman durumu yukarıda gösterilmiştir

Bu durumun işletmeye yansıması muhtemel riskleri;

  1. Çalışanların, yukarıda belirtilen sürelerde fazla mesai ücreti/serbest zaman hak edebileceği,
  2. Çalışanların, yıllık fazla çalışma süresi olan 270 saati aşması sebebiyle iş akdini haklı nedenle fesih edebileceği ve kıdem tazminatı talep edebileceği,
  3. Çalışanların, yıllık fazla çalışma süresi olan 270 saatin aşılması ve yaşanabilecek iş kazası durumlarında bu durumun işletme aleyhine sonuçlar doğurabileceği değerlendirilmektedir.