İşletmelerde Engelli Çalıştırma Zorunluluğu
Engelli Çalıştırmanın Yasal Zorunluluğu
“Yurt İçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik” hükümlerine göre engelli, doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden tüm vücut fonksiyon kaybının en az yüzde kırk olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenleri ifade eder.
4857 sayılı İş Kanunu 30 uncu maddesi uyarınca, 50 veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerlerinde %3 oranında engelli işçinin; meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırılması zorunludur.
Engelli İşçi Çalıştırma Oranı ve Sayının Tespiti
İşverenin çalıştıracağı engelli işçi sayısı, aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri varsa, işyerlerinde bulunan toplam işçi sayısına göre hesaplanır.
İşçi sayısının tespitinde, belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan tüm işçiler dikkate alınır.
Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve işyerindeki tam süreli çalışan işçi sayısına ilave edilir. İşyerinde kısmi süreli olarak çalıştırılan engelli işçi bulunması halinde bunlar da çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve toplam işçi sayısından düşülür.
Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla olan kesirler tama dönüştürülür.
Engelli İşçi Temini ve Süreler
Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığıyla sağlar. Kurum aracılığı olmadan engelli istihdam eden özel sektör işvereni engellinin işe başlama tarihinden itibaren bu durumu en geç onbeş iş günü içinde Kuruma bildirmesi ve tescil ettirmesi zorunludur. Türkiye İş Kurumu tarafından tescili yapılmayan işçi engelli statüsünde değerlendirilmez.
Engellilerin Çalışma Koşulları
İşverenler, işyerlerini engellilerin çalışmalarını kolaylaştıracak ve işin engelli çalışana uygunluğunu sağlayacak şekilde hazırlamak, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak zorundadırlar. Uygun koşulların varlığı halinde çalışma sürelerinin başlangıç ve bitiş saatleri iş kanunlarında belirtilen sürelerden az olmamak koşuluyla, engellinin durumuna göre belirlenebilir.
Çalışan engellilerin aleyhine sonuç doğuracak şekilde, diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz.
Engelli İşçi Çalıştırılamayacak İşler
Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz. Ayrıca engelliler, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamaz.
Engelli Çalıştırma Yükümlülüğüne Uymamanın Cezası
Engelli işçi çalıştırılmasına ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmediği tespit edilen işveren hakkında 4857 sayılı İş Kanunu’nun 101 inci maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır. Uygulanan cezaya rağmen kontenjan açığını kapatmayan işverene kontenjan açığını kapatıncaya kadar idari para cezası uygulanmaya devam edilir. 2023 yılı için işverene çalıştırmadığı her engelli ve çalıştırmadığı her ay için 13.191,00 TL idari para cezası uygulanacaktır.
Engelli Çalıştıranlara Uygulanan SGK Teşviki
4857 sayılı İş Kanunu 30 uncu maddesi uyarınca, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa tabi özel sektör işverenlerinin kontenjan dâhilinde veya kontenjan fazlası olarak ya da yükümlü olmadıkları halde engelli çalıştırmaları durumunda işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir engelli için asgari ücret düzeyindeki sosyal güvenlik primi işveren paylarının tamamı Hazinece karşılanmaktadır.
Engelli Çalışanlara Vergi İndirimi
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu 31 inci maddesi uyarınca, Çalışma gücünün asgari % 80’ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece engelli , asgari % 60’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece engelli, asgari % 40’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece engelli sayılmakta ve belli tutarda indirimler uygulanmaktadır. Engellilik dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarlar, çalışanın ücretinden indirilmekte ve gelir vergisine tabi olmamaktadır.