Kadın İşçilerin Doğum Öncesi ve Sonrası Hakları

Kadın işçilerin doğum öncesi ve sonrası hakları 4857 sayılı İş Kanunu ile Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik ile düzenlemiştir. Buna göre;

I- Kadın İşçilerin Doğum Öncesi Hakları;

a- İşveren, kadın işçinin gebelik halinin kendisine bildirilmesinden itibaren; doktor tarafından belirlenmiş kontrol günlerinde, kadın işçinin ücretinden herhangi bir kesinti yapmadan izin vermekle yükümlüdür.

b- Çalışan hamile kadın işçilerin mesai saatleri günde 7,5 saat ile sınırlandırılmıştır. Kadın işçiler hamilelik dönemlerinde günde en fazla 7,5 saat çalıştırılabilirler. Ayrıca doğum öncesi kadın işçilerin gece çalışması yasaklanmıştır.

c- İşveren, çalışanının gebelik sürecini tehlikeye atacak bir çalışma koşulu, çalışma saati ve çalışma ortamı varsa bu koşulları geçici olarak değiştirmek, mümkün değilse çalışanı geçici olarak başka bir birime aktarmakla yükümlüdür.

d- Kadın işçilerin, sağlıklı bir şekilde doğumun gerçekleşmesi için tekli gebeliklerde gebeliğin 32. haftasından itibaren 8 hafta, çoklu gebeliklerde gebeliğin 30. haftasından itibaren 10 hafta analık izni hakkı vardır.

e- Kadın işçinin sağlık durumunun çalışmaya uygun ve bu hususun doktor onayıyla sabit olması durumunda, kadın işçinin doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışması mümkündür.

2- Kadın İşçilerin Doğum Sonrası Hakları;

a- Doğum sonrasında tekli gebelik halinde 8 hafta, çoğul gebelik halinde de 10 hafta olmak üzere analık hali izni söz konusudur. Gebelik sürecinde kadın işçinin iradesiyle ya da erken doğum sebebiyle kullanılmayan doğum öncesi izin süreleri doğum sonrası doktor raporuyla iznine eklenir.

b- Kadın işçinin analık hali izin sürelerinin tamamlanmasından sonra talebi doğrultusunda 6 aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınamaz.

c- Kadın işçilere çocuklarını emzirmeleri için çocuk 1 yaşını doldurana kadar günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. Ancak yarı zamanlı çalışma hakkından yararlanan kadın işçiye 1,5 saatlik süt izni uygulanmaz.

d- Doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde yazılı olarak kadın işçinin işverene yarı zamanlı çalışma talebinde bulunması halinde; çocuğunun bakımı, yetiştirilmesi amacıyla ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadının işçiye birinci doğumda/evlat edinmede 60 gün, ikinci doğumda/evlat edinmede 120 gün, sonraki doğumlarda/evlat edinmelerde ise 180 gün süreyle yarı zamanlı çalışma hakkı tanınmaktadır. Çocuğun engelli doğması/evlat edinilmesi halinde ise bu süre 360 gün olarak uygulanmaktadır. Kadın işçi yarı zamanlı çalışma süresince işverenden ücretini yarım olarak alır ve kalan yarısında ücretsiz izinli olarak sayılır. Yarı zamanlı çalışma hakkından sadece bir kez analık hali izninin bitiminden itibaren 30 gün içinde talep edilmesi halinde faydalanılabilir ve faydalanan kadın işçiye süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

e- Analık hali izni – ücretsiz izin- yarı zamanlı çalışmanın bitiminden itibaren; çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Kısmi süreli çalışma sadece doğum yapan kadına özgü tanınmış bir hak olmamakla birlikte, erkek işçi de yarı zamanlı çalışma uygulamasından faydalanması mümkündür. Ancak bu uygulamaya geçilmesi için iki eşin de çalışıyor olma şartı aranmaktadır. Doğum sonrası kısmi çalışma koşulları talep eden işçi ve işveren arasında kararlaştırılması mümkündür. Ancak işveren işçinin talebinde belirttiği kısmi çalışmaya ilişkin sürelere bağlı değildir. İşveren; işin niteliğini ve işyerinin koşullarını dikkate alarak kısmi çalışma sürelerini belirler. Kısmi süreli çalışma talep eden kadın ya da erkek işçinin haftalık çalışma süresi, o işyerindeki çalışma süresinin en fazla 2/3’ü olarak belirlenebilir. Kısmi süreli çalışma uygulamasından ebeveynler her çocuk için sadece bir kez faydalanabilir. Kısmi süreli çalışma talep eden kadın işçi, bunu en az bir ay öncesinden işverene bildirmeli; diğer eşin çalıştığını gösterir belgeyi ibraz etmelidir. İşveren kısmi süreli çalışma talebini kabul etmekle yükümlüdür. Ancak;

Özel sağlık kuruluşlarında iş tanımı gereği sorumlu olarak ya da sağlık hizmetlerinde sayılan işlerde tam zamanlı çalışılması öngörülen işlerde,
Niteliği dolayısıyla durmaksızın birbiri ardına vardiyalar halinde çalıştırılan sanayi işlerinde,
Bir yıldan az süren mevsimlik ve kampanya işlerinde,
İşin niteliği gereği çalışma süresinin günlere bölünerek yürütülmesinin mümkün olmadığı işlerde,

işveren bu talebi yerine getirmekle yükümlü değildir.

Not: İş göremezlik ödeneği (rapor parası), rapor kullanmaya başlamadan önceki son 12 aylık dönemdeki prime esas kazanç tutarının ortalamasının 3’te 2’si oranındadır.

I- Kadın İşçilerin Doğum Öncesi Hakları;

İşveren, kadın işçinin gebelik halinin kendisine bildirilmesinden itibaren; doktor tarafından belirlenmiş kontrol günlerinde, kadın işçinin ücretinden herhangi bir kesinti yapmadan izin vermekle yükümlüdür.
Çalışan hamile kadın işçilerin mesai saatleri günde 7,5 saat ile sınırlandırılmıştır. Kadın işçiler hamilelik dönemlerinde günde en fazla 7,5 saat çalıştırılabilirler. Ayrıca doğum öncesi kadın işçilerin gece çalışması yasaklanmıştır.
İşveren, çalışanının gebelik sürecini tehlikeye atacak bir çalışma koşulu, çalışma saati ve çalışma ortamı varsa bu koşulları geçici olarak değiştirmek, mümkün değilse çalışanı geçici olarak başka bir birime aktarmakla yükümlüdür.
Kadın işçilerin, sağlıklı bir şekilde doğumun gerçekleşmesi için tekli gebeliklerde gebeliğin 32. haftasından itibaren 8 hafta, çoklu gebeliklerde gebeliğin 30. haftasından itibaren 10 hafta analık izni hakkı vardır.
Kadın işçinin sağlık durumunun çalışmaya uygun ve bu hususun doktor onayıyla sabit olması durumunda, kadın işçinin doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışması mümkündür.

2- Kadın İşçilerin Doğum Sonrası Hakları;

Doğum sonrasında 8 hafta olmak üzere analık hali izni söz konusudur. Gebelik sürecinde kadın işçinin doktor raporuyla ya da erken doğum sebebiyle kullanılmayan doğum öncesi izin süreleri doğum sonrası iznine eklenir.
Kadın işçinin yukarıda belirtilen analık hali izin sürelerinin tamamlanmasından sonra talebi doğrultusunda 6 aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınamaz.
Kadın işçilere çocuklarını emzirmeleri için çocuk 1 yaşını doldurana kadar günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. Ancak yarı zamanlı çalışma hakkından yararlanan kadın işçiye 1,5 saatlik süt izni uygulanmaz.
Doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren yazılı olarak kadın işçinin işverene yarı zamanlı çalışma talebinde bulunması halinde; çocuğunun bakımı, yetiştirilmesi amacıyla ve üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadının işçiye birinci doğumda/evlat edinmede 60 gün, ikinci doğumda/evlat edinmede 120 gün, sonraki doğumlarda/evlat edinmelerde ise 180 gün süreyle yarı zamanlı çalışma hakkı tanınmaktadır.

Çocuğun engelli doğması/evlat edinilmesi halinde ise bu süre 360 gün olarak uygulanmaktadır. Kadın işçi yarı zamanlı çalışma süresince işverenden ücretini yarım olarak alır ve kalan yarısında ücretsiz izinli olarak sayılır. Yarı zamanlı çalışma hakkından sadece bir kez analık hali izninin bitiminden itibaren yazılı talep edilmesi halinde faydalanılabilir ve faydalanan kadın işçiye süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

Analık hali izni – ücretsiz izin- yarı zamanlı çalışmanın bitiminden itibaren; çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Kısmi süreli çalışma sadece doğum yapan kadına özgü tanınmış bir hak olmamakla birlikte, erkek işçi de yarı zamanlı çalışma uygulamasından faydalanması mümkündür. Ancak bu uygulamaya geçilmesi için iki eşin de çalışıyor olma şartı aranmaktadır. Doğum sonrası kısmi çalışma koşulları talep eden işçi ve işveren arasında kararlaştırılması mümkündür. Ancak işveren işçinin talebinde belirttiği kısmi çalışmaya ilişkin sürelere bağlı değildir. İşveren; işin niteliğini ve işyerinin koşullarını dikkate alarak kısmi çalışma sürelerini belirler. Kısmi süreli çalışma talep eden kadın ya da erkek işçinin haftalık çalışma süresi, o işyerindeki çalışma süresinin en fazla 2/3’ü olarak belirlenebilir. Kısmi süreli çalışma uygulamasından ebeveynler her çocuk için sadece bir kez faydalanabilir. Kısmi süreli çalışma talep eden kadın işçi, bunu analık hali izni bittikten sonraki herhangi bir zamanda bir ay öncesinden işverene bildirmeli; diğer eşin çalıştığını gösterir belgeyi ibraz etmelidir. İşveren kısmi süreli çalışma talebini kabul etmekle yükümlüdür. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

Ancak;

Özel sağlık kuruluşlarında iş tanımı gereği sorumlu olarak ya da sağlık hizmetlerinde sayılan işlerde tam zamanlı çalışılması öngörülen işlerde,
Niteliği dolayısıyla durmaksızın birbiri ardına vardiyalar halinde çalıştırılan sanayi işlerinde,
Bir yıldan az süren mevsimlik ve kampanya işlerinde,
İşin niteliği gereği çalışma süresinin günlere bölünerek yürütülmesinin mümkün olmadığı işlerde işveren bu talebi yerine getirmekle yükümlü değildir.